به گزارش مرزداران؛ علی خورابلو ، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ماکو با بیان اینکه این مراسم سنتی و آئینی یئل‌چرشنبه‌سی برای پیشواز نوروز ۱۴۰۲ می باشد، گفت: این مراسم با هدف احیای رسوم و سنن قدیمی منطقه و ایجاد نشاط اجتماعی با رویکرد روستا محوری در روستای گردشگری بارون ماکو برگزار شد.
وی ادامه داد: مراسم سنتی “تکمچیلر”، “سایاچی ممد” به همراه موسیقی آشیقی، روشن کردن تونقال آتش و پذیرایی با حلویات محلی و تشریح آداب و سنن آذربایجانی برای آشنایی نسل جوان با فرهنگ عامه قدیمی از برنامه‌های جنبی بود.
آذربایجان از دیرباز آئین های خاص، مختلف و شاد در روزهای پایانی سال داشته که از چهار چهارشنبه آخر منتهی به سال جدید شروع می شود و نام های آنها به ترتیب ‘سو چرشنبه سی’، ‘اود چرشنبه سی’، ‘یئل چرشنبه سی’ و ‘تورپاق چرشنبه سی’ است.
پیشینه برگزاری آئین های مرتبط با چهار چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه آب، چهارشنبه آتش، چهارشنبه باد و چهارشنبه خاک) در آذربایجان به دوران پیش از اسلام بر می گردد.
این آئین ها از چنان جایگاه محکم و استواری در میان مردم آذربایجان برخوردار است که گذشت سال ها و قرن ها، جنگ و نزاع ها، بلایای طبیعی و غیرطبیعی، تغییر ترکیب جمعیتی و جغرافیایی و تغییر و تحولات سیاسی در منطقه هیچ خللی در برگزاری آنها ایجاد نکرده است.
هرچند زندگی ماشینی و تحولات سریع صنعتی شدن و شهرنشینی در آذربایجان طی دهه های اخیر موجب غفلت و فراموشی برخی از آیین های مربوط به روزهای پایانی سال شده است، اما به همت مردم پایبند به سنت ها، اصول و فرهنگ بومی، هنوز این مراسم های شاد و مفرح در میان جمعیت ساکن آذربایجان زنده و پویا است.
گرامیداشت چهار چهارشنبه آخر سال و نامگذاری هر یک از آنها به نامی، در واقع رنگین کمانی از طبیعت را برای مردم این دیار کهن تداعی می کند تا خود را برای روزهای بهاری آماده کنند.
سو چرشنبه سی ( چهارشنبه آب)، اود چرشنبه سی ( چهارشنبه آتش)، یئل چرشنبه سی ( چهارشنبه باد) و توپراق چرشنبه سی ( چهارشنبه خاک) که همگی الهام گرفته از آفرینش جهان و طبیعت بشر است، دلالت بر قدمت و اصالت مراسم های شاد مربوط به روزها و هفته های پایانی سال در گستره ایران زمین دارد.
ارزش و جایگاه روز چهارشنبه در فرهنگ مردم آذربایجان به دلیل باور و ایمان درونی آنها به مبارک و میمون بودن این روز بر می گردد و بر همین اساس برگزاری مجالس عزا و ماتم در این روز از هفته در میان مردم آذربایجان شگون ندارد و هم اکنون نیز به ندرت در آذربایجان و تبریز شاهد برگزاری مراسم های ختم در روزهای چهارشنبه هستیم.
بر همین مبنا با تغییر و تحول در نظام طبیعت و فروکش کردن فصل سرما و برف که نشان از شادی و شعف در نظام آفرینش و لطافت آب و هوائی است، چهارشنبه های آخر سال هر کدام با نام و شهرت ویژه ای در فرهنگ بومی این خطه نهادینه شده است تا آغازی بر پایان فصل سوز و سرما و بهاری شدن زندگی بشر و طبیعت باشد.
متاسفانه طی ۵۰ سال گذشته و به ویژه در سال های اخیر با همه گیر شدن زندگی شهری و ماشینی و گسترش فضاهای مجازی، آیین های مربوط به چهار چهارشنبه آخر سال در آذربایجان که هر کدام همراه با مراسم های شاد و مفرح در میان خانواده ها بود، به دست فراموشی سپرده شده و تنها آخرین چهارشنبه سال موسوم به ‘آخیر چرشنبه’ در شهرهای بزرگ آذربایجان گرامی داشته می شود.
نگاهی به تاریخ گذشته این سرزمین و حوزه های فرهنگی و ادبی آن ثابت می کند چهارشنبه های آخر سال از مهمترین و اصیل ترین مراسم های شاد و نشاط آور آذربایجان بوده است؛ این مهم در آثار منظوم و فولکولوریک مردم آذربایجان متجلی نیز است که نمونه هایی از آن در ذیل می آید:
* آغیرلیغیم – اوغورلوغوم سویا ( سنگینی من و خوش شانسی من به آب)
آزاریم – بئزاریم سویا ( دلتنگی و بیماری ام به آب )
آغیرلیغیم –اوغورلوغوم ، دوشسون سو اوستونه (سنگینی و خوش شانسی من روی آب)
* سئل چارپار، سو چارپار، بیرگوناه ایشلتدیم، گل اونو توت آپار( سیل روان می شود، آب جاری می شود، گناهانی داشته ام، بیا و آنها را با خود ببر)
* سو گه لر لوله- لوله (آب به تندی می آید) – توکولر بیزیم گوله ( به استخر ما می ریزد) – الینده ایپک دستمال ( در دستت دستمال ابریشمی) – بار گلیر گوله – گوله( بار و میوه می آید با خنده و شادی)
در همین حال ضرب المثل ها و کلمات قصار عدیده ای از آب، آتش، باد و خاک در فرهنگ اصیل آذربایجان به وفور یافت می شود که به نمونه هایی از آنها اشاره می شود:
* سو اولان یئرده دیریلیک اولار( هرجا آب باشد زندگی است )، سو آخدیغی یئردن بیرده آخار ( آب از جائیکه سرچشمه گرفته دوباره جریان پیدا می کند)، سو موردارلیق گوتورمز ( آب با ناپاکی نمی خواند)، سو آیدینلیق دیر ( آب مایه برکت است).
برگزاری آیین های چهار چهارشنبه آخر سال که از دیرباز در آذربایجان متداول بوده است، همراه با اجرای موسیقی اصیل آذربایجانی، نوای ساز آشیق ها و رقص زیبای آذربایجانی است که امروز کمتر سراغی می توان از این مراسم گرفت.
پریدن از آتش در چهارشنبه آخر سال که همراه با سرودن اشعار حماسی است، از سنت های نادر به جای مانده در مراسم مربوط به روزهای آخر سال است که خوشبختانه این سنت از بین نرفته است و هنوز در میان خانواده ها جریان دارد.
البته این مراسم شاد نیز طی سال های اخیر به دلیل ورود مواد محترقه جای خود را به ایجاد صحنه های دلخراش داده است.
امید که آئین های شاد و بی ضرر مرتبط با پایان سال در آذربایجان نیز همانند دیگر مناطق ایران کهن، در سایه ارتقای آگاهی مردم از فرهنگ اصلی و بومی و تلاش و همت مضاعف نهادهای متولی پایدار بماند.
